ONTWERPSCHETS VERZETSVROUW EDE
De hommage aan de Edese verzetsvrouw(en) die in opdracht van de gemeente Ede in 2023 werd gerealiseerd bestaat uit een aantal in brons gegoten componenten. Het opstijgende personage van de verzetsheld(in) wordt gedragen door een vehikel dat een vertaling is van een rijwiel. Het vehikel is geplaatst op een verbeelding van een rots en de onregelmatige ‘spaken’ in de wielen dragen het betekenisvolle gedicht ‘Verzet begint niet met grote woorden’ van Remco Campert. Deze tekst zal worden uitgevoerd in letters in haut-reliëf met een corpusgrootte van 10 mm hoogte. De 16 tekstregels op de buitenzijde van evenzoveel ‘spaken’ zijn vanwege de leesbaarheid en het contrast bekleed met palladium, een zilverwit edelmetaal dat chemisch gezien op platina lijkt; het reageert niet met zuurstof uit de lucht waardoor het anders dan zilver niet zal verkleuren. De ‘rots’ heeft een hoogte van 105 cm waardoor de wielen op ooghoogte staan en de tekst dus optimaal leesbaar zal zijn.
*de verzetsheld
Gezien de specifieke opdracht om een verbeelding te scheppen van een verzetsheld(in) is voor het personage gekozen voor de verbeelding van een vrouw. Tijdens de research viel op enig moment het oog op een historische foto van een vrouwelijk personage dat haar fiets bestijgt. Ik werd geraakt door de daadkrachtige houding die het personage als een loodrechte verticale as op het horizontaal gepositioneerde rijwiel vormt.
*horizontaliteit en verticaliteit
*De twee assen van horizontaliteit en verticaliteit zie ik als een betekenisvol sculpturaal knooppunt. Het personage lijkt te zweven, verheft zich, stijgt op. Het tekent de verzetsvrouw als fietskoerier: altijd weer opstappen, steeds vertrekken, de rug recht, statig, trots, vol overtuiging een missie volgend over zandpaden en onbegaanbare wegen. In een tijd waarin de beste fietsen door de bezetter werden geconfisqueerd en die overbleven nauwelijks nog banden hadden was de fiets voor de verzetsvrouwen die kriskras soms honderden kilometers door het land maakten een buitengewoon belangrijk vehikel. Het vehikel dat de drager vormt voor de verzetsheld verheft het personage heel kort heel even een klein eindje van de aarde. De aarde die gerepresenteerd wordt als een in brons gegoten rotsblok. Stoer en onverzettelijk, één met het golvende landschap. Het bovenvlak van de rots heeft een geaccidenteerd oppervlak dat zorgt voor extra stevigheid van de wielen en waarin heel subtiel sporen van takjes en reliëfs van banden herkend kunnen worden.
*Verzet begint niet met grote woorden, de verbinding met de geschiedenis
Het beoogde gedicht op de spaken van het rijwiel is het ontroerende gedicht Verzet begint niet met grote woorden van Remco Campert. Aan het schrijven van dit gedicht ging een geschiedenis vooraf. Tijdens W.O. schreef dichter en verzetsstrijder Jan Campert, de vader van Remco Campert, het beroemde gedicht ‘Het lied der achttien dooden’ waarin de executie van vijftien verzetsstrijders en drie stakers in de Tweede Wereldoorlog wordt verhaald. In 1943 komt Jan Campert om in concentratiekamp Neuengamme. Zijn zoon Remco Campert is dan 14 jaar. De zoon treedt in de voetsporen van zijn vader, wordt schrijver en in 1970 verscheen van zijn hand de bundel ‘Betere Tijden’ waarin het subtiele maar niet mis te verstane gedicht ‘Verzet begint niet met grote woorden’ dat een appèl doet op betrokkenheid en kritische reflectie. Dit gedicht van Campert zie ik als een belangrijke hedendaagse schakel in de tijd en wil ik integreren in het beeld dat een eerbetoon aan de verzetsvrouwen moet zijn. Het gedicht verbindt de tijd van de W.O.II, de verzetshelden en van Campert senior met de dag van vandaag. Alertheid en waakzaamheid verdienen een dagelijkse aansporing en zijn een wezenlijke opdracht in een humane en solidaire samenleving. Het gedicht is feitelijk één lange zin die eindigt met een punt.
Verzet begint niet met grote woorden
Verzet begint niet met grote woorden
maar met kleine daden
zoals storm met zacht geritsel in de tuin
of de kat die de kolder in zijn kop krijgt
zoals brede rivieren
met een kleine bron
verscholen in het woud
zoals een vuurzee
met dezelfde lucifer
die een sigaret aansteekt
zoals liefde met een blik
een aanraking iets dat je opvalt in een stem
jezelf een vraag stellen
daarmee begint verzet
en dan die vraag aan een ander stellen.
Remco Campert “Verzet begint niet met grote woorden”, uit de bundel Betere tijden (1970),
Het beeld is niet uitgevoerd. Het ontwerp is in 2022/23 ontstaan vanuit een open inschrijving en helaas moest ik ondanks grote waardering van de beoordelingscommissie genoegen nemen met een tweede plaats.
