KIJK UIT, daar rijdt een huis……

donderdag 28 augustus 2008 | Uncategorized

Na 9 jaar gepalaver is voorjaar 2008 het Draaiend Huis van John Körmeling op de Hasseltrotonde in Tilburg dan toch eindelijk gerealiseerd. Het kunstwerk heeft van meet af aan de gemoederen in de zesde stad van het land behoorlijk in beroering gebracht. Een vrijstaand rijtjeshuis dat in 20 uur langs de rand van de rotonde draait moet wachtende automobilisten een vervreemding van de werkelijkheid meegeven.

Zo vast als een huis?

Vriend en vijand zijn het erover eens: spraakmakend is het in elk geval: het Draaiend Huis dat John Kormeling in Tilburg realiseerde. De emoties lopen ver uiteen: van internationale juichkreten tot woedende scheldkanonnades vanuit de Tilburgse burgerij. ‘Het is eigenlijk best zonde van de rotonde’, kopt het Brabants Dagblad op 12 maart veelzeggend. Afkeer en verbolgenheid over deze ‘geldverslindende nepkunst’ op een ‘mooie’ rotonde. Een rotonde die beter af zou zijn met een fraaie fontein of een rozenperk, met een standbeeld desnoods maar zeker NIET met een ronddraaiende doorzonwoning. Verontwaardiging dat het echt niet kan: een huis als kunstwerk zolang er mensen zijn die geen dak boven hun hoofd hebben, die zorg tekort komen of die vanwege schaarste naar de voedselbank moeten. Hoon voor degenen die het in het publieke debat en in de media opnemen voor het kunstwerk en een verbale of digitale lading pek en veren over zich uitgestort krijgen.
Dit kan geen kunstwerk zijn want het is gewoon een huis, en ook nog een dat draait, is dan de leus. Huizen horen niet te draaien. ‘Zo vast als een huis’ is het gezegde en er horen gordijnen in en mensen en meubelen , er moet in gegeten worden, geslapen en gevreeën. Maar een huis dat doelloos rondjes draait op een rotonde: de gemeente Tilburg heeft een klap van de molen gehad toen ze hier de portemonnee voor trok met ‘mijn belastingcenten’.
Normaliter zijn het de auto’s die rond de rotonde hun draai proberen te vinden. In Tilburg echter neemt een vrijstaande eengezinswoning het stokje over van de wachtende automobilist. Een dergelijk ongewoon gedrag van een rijtjeshuis dat een toonbeeld van zekerheid placht te zijn roept felle reacties op.

Vitaal scharnier

Het huis oogt open en vriendelijk zoals het een doorzonwoning uit de jaren 60/70 betaamt. Het huis is niet bewoonbaar, maar levensecht en bestaat uit een staalconstructie bekleed met gele baksteenstrips en oranje dakpannen. De ramen zijn van gelaagd glas en voorzien van aluminium kozijnen en het draait op zonne-energie. Het centrale deel van de rotonde zal worden ingezaaid met klaprozen, korenbloemen en margrieten. Het zal een haast arcadisch beeld vormen dat een uitdagend contrast zal zijn met de onnatuurlijkheid van het in kunstgras uitgevoerde tuintje dat meedraait met het huis.
In het uitsluitend met een eenvoudige trap gemeubileerde huis speelt niet alleen de vervreemding een rol. Körmeling heeft ook de Tilburgse kermis die een van de grootste in Europa is als inspiratiebron gebruikt en de Efteling een paar kilometer noordwaarts waar jaar in jaar uit miljoenen zich door de fantasiewereld laten betoveren. Het kunstwerk refereert naar het historische lint dat werd doorgeknipt toen de rotonde vijftig jaar geleden werd aangelegd en waardoor Hasseltstraat en Hasseltplein voor eeuwig werden gescheiden. Het Draaiend Huis als een vitaal scharnier om een symbolische verbinding te maken.

Tilburg aan de wieg van Sjanghai ?

Intenties genoeg maar eerlijk is eerlijk: het is een raar gezicht. Een uit de rij losgesneden doorzonwoning moederziel allenig op een enorme rotonde. Raar, maar ook erg leuk raar. Humor, maar je moet er wel van houden. Van humor dan. Doe maar gewoon, dan doe je al gek genoeg is ook in Tilburg net als in veel andere steden in Nederland een bekend gezegde. Als je daarop – geveinsd onschuldig – antwoordt dat een rijtjeshuis toch het toppunt van gewoonheid is zijn de rapen gaar. Niet omdat een doorzonwoning nog steeds een droom van velen is maar omdat dit ogenschijnlijk alledaagse huis een kunstwerk is, nep, namaak van een woning, er als twee druppels water op lijkt maar niet is om in te wonen. Hoewel Tilburg zich met het Draaiend Huis weliswaar op de (internationale)kunstkaart heeft gezet en Körmelings eerste idee voor Tilburg, een vuurrode achtbaan met een aantal typisch Nederlandse huizen eraan in opdracht van de Rijksbouwmeester in de komende jaren in Sjanghai wordt uitgevoerd als Nederlands paviljoen voor de wereldtentoonsteliing in 2010, (of hoe Tilburg aan de wieg van Sjanghai staat….): de getergde bevolking spreekt over verkwisting van gemeenschapsgeld.

Desoriëntatie

Het is interessant te speculeren welke mechanismes spelen als de gemoederen zo hoog oplopen en vergelijkingen te maken. Want wanneer onverhoopt de lokale voetbalclub waarvoor miljoenen in de huisvesting zijn geïnvesteerd zal degraderen zal er naar verwachting minder gekrakeel zijn dan nu het geval is met het Draaiend Huis.
Wat is er toch aan de hand waardoor kunst zo harteloos, vijandig haast, wordt ontvangen ?
Ligt het aan de communicatie en moet een kunstwerk in het voortraject regelmatig via een slimme marketingstrategie gelanceerd worden ?
Is de kunstwereld te elitair voor ‘de gewone man in de straat’ ?
Het lijkt er op dat de turbulente tijd waarin we leven de intolerantie t.o.v. van het vreemde, het ongekende, het ongewone, dus ook van vernieuwende kunst, doet toenemen. Dankzij een globaliserende wereld komen zekerheden op losse schroeven te staan. Kunst die desoriënteert – en in het geval van het Draaiend Huis vrijwel letterlijk op drift geslagen lijkt te zijn – bevestigt het onbehagen in een woelige – want veranderlijke – maatschappij.Het meest waarschijnlijke is dat dergelijke ironische en enigszins vervreemdende kunst in vrijwel elke stad of dorp op min of meer vergelijkbare verontwaardiging kan rekenen.

Vakmanschap of kunstenaarschap?

Sowieso is kunst de gemakkelijke stok die voor het grijpen ligt als burgers het overheidsbeleid menen te moeten afkeuren en fungeert ze als glijmiddel voor groter en dieper ongenoegen. Dat een overheid meent te kunnen bepalen waar we naar kijken, hoe we wonen en werken: het nieuwe ego wil dit zelf kunnen uitmaken: ‘Niemand dicteert mij wat er op de stoep wordt gezet en waarvan de overheid beweert dat het kunst is. Dat maak ik altijd zelf nog wel uit’. De gramschap en agressie waar kunst het slachtoffer van is zijn tekenen van een regenerende samenleving. En al was en is de doorzonwoning in zijn vorm de droom van menig pasgehuwd stelletje: het huis provocatief vermomd als kunstwerk ergert en die ergernis geldt ook het veronderstelde dedain waarmee de kunstwereld ‘ zoiets lelijks’ mag wegzetten.
Minstens de schijn wordt gewekt dat hoe nondescripter het kunstwerk, hoe ongevaarlijker, des te groter de publieke waardering. Dan kan de kwaliteit van het marmer, het fraaie patina, de vrolijke glazuurlaag, het prachtige borstelwerk of die grandioze bouchardeertechniek geprezen worden. Het vakmanschap geniet in sommige contreien beduidend meer aanzien dan het kunstenaarschap.

Santaclaus

In Rotterdam wordt sinds 2004 gesteggeld over Paul McCarthy’s omstreden beeld Santaclaus, beter bekend als ‘Kabouter Buttplug’. Toen in november 2004 de felste discussies hierover in de gemeenteraad werden gevoerd verscheen in NRC een opiniestuk van twee politici uit de hoek van de Christen Unie:……… ‘Waarom zou de overheid innovatieve kunst stimuleren die geen duurzame aansluiting beoogt met een breder publiek?’…… ‘Maar de openbare ruimte is geen expositieruimte voor vernieuwende en experimentele kunst……..’
Na de vraagtekens waarom de overheid zo nodig innovatieve kunst wil stimuleren volgt een betoog om meer identiteitsbevestigende kunstwerken te laten verrijzen. ‘Kunstwerken die de geschiedenis levend houden en die de identiteitscrisis waar Nederland mee worstelt kunnen verhelpen’.
Kennelijk moet het standbeeld ter meerdere eer en glorie om het verleden recht te doen weer afgestoft: kunst als schaamlap voor de historie, als gedenkteken van helden, opdat wij niet vergeten.
In het land dat op het gebied van design met stip op de hoogste sport van de wereldladder staat en dat internationaal aanzien geniet op het gebied van architectuur mag de kunst in het publlieke domen het doen met vertrutting en benepenheid.
Juist in tijden waarin burgers zich door het minste of geringste ‘gekwetst’ voelen zullen gemeentebesturen blijk moeten geven van politieke moed en zich niet door conservatisme en regressie laten leiden. Ze zullen het risico moeten durven nemen dat draagvlak niet van meet af aan vanzelfsprekend is en dat waardering – en gelukkig leert ook dat ons de geschiedenis – langzaam op kousenvoeten kan komen en in de loop der tijd kan ontstaan. Met Santaclaus zal het wellicht goed komen want na vier jaar quarantaine in het museale binnenhof van Boymans zal het 6 meter hoge sculptuur rond Kerstmis geplaatst worden in de omgeving van de Lijnbaan, dat Walhalla van de kooplust, de plek die McCarthy in gedachten had toen hij Santaclaus als commentaar op het consumentisme ontwikkelde.

Doordraaien

En de Rotterdammers weten het nog goed: de consternatie toen het aanvankelijk verguisde beeld ‘ De Verwoeste Stad’ van Zadkine in 1975 verplaatst moest worden vanwege metrowerkzaamheden: Dat kon niet en dat mocht niet: het bij de onthulling verfoeide beeld had zich in de harten van de Rotterdammers een plaats verworven en na felle protesten werd de garantie gegeven dat het terug zou keren op de plek waar het stond. Na een maand stond het Draaiend Huis wegens een klein mankement enkele dagen stil. En zowaar: de burgers begonnen te klagen dat het stilstond. ‘Het is wel een raar geval dat draaiend huis maar als het dan moet draaien willen we ook wel zien dat het draait‘, was het commentaar in de krant. Het is het eerste voorzichtige signaal dat het goed gaat komen met de landing van het kunstwerk. Het meest verassende van het huis is dat het soms lijkt of het weg is. De rotonde is zo groot dat je hem van veraf niet in zijn geheel kunt overzien, en dan is het schrikken: het is weg! Het draaiend huis is absoluut geen gewoon huis, het is een Superhuis.

Tine van de Weyer

Draaiend Huis John Körmeling Hasseltrotonde Tilburg

zie voor meer informatie:
kunstbuitenbinnentilburg
kunstbuitenbinnentilburg 2

Meer blogs

Keramisch Werk

Keramisch Werk

Keramische vleugels Naar aanleiding van 75 jaar vrijheid realiseerde ik in 2020 vijfenzeventig kleurige keramische vleugels die afgeleid waren van het beeld Tamen per Veniam dat in 1985 in de collectie van museum Kröller-Müller is opgenomen.   Handgevormde tegels...

Lees meer

Komt Tilburg beter uit de coronacrisis?

Komt Tilburg beter uit de coronacrisis? Afgelopen week was ik in gesprek met journalist en filosoof Ralf Bodelier in ‘De Betere Stad’ op Omroep Tilburg. Bekijk de video hieronder. https://www.youtube.com/watch?v=P27r5hYvUxo

Lees meer