Kunst in de Stad Publiek Figuur Antwerpen
Vanaf de inhuldiging in 1869 sieren standbeelden en monumenten ter ere van historische figuren het Stadspark in Antwerpen. Sinds een aantal jaren wordt een in onbruik geraakte klassieke stenen sokkel in het Stadspark aangewend om nieuwe beelden te presenteren. Het initiatief De Sokkel ontstond in 2011 vanuit de samenwerking van Middelheimmuseum en wijkvereniging Klein Antwerpen met als doelstelling internationale kunst in de stad te laten landen en om het discours over kunst in de publieke ruimte te laten wortelen in de stad. Bij toeval werd tijdens onderhoudswerkzaamheden in het Stadspark een verborgen, klassieke negentiende-eeuwse sokkel ontdekt. Het Middelheimmuseum dat tussen 2011 en 2018 tekende voor de programmering voorzag er in dat tweemaal per jaar een toonaangevend (inter)nationaal kunstenaar werd uitgenodigd om een sculptuur op deze sokkel te plaatsen.
Na een aantal jaren bleek het kader voor de invulling van de sokkel echter onvoldoende helder en de relatie tot de collectie Kunst in de Stad kwam niet erg goed uit de verf. In 2019 werd besloten dat een herijking nodig was en werd Samuel Saelemakers als curator Collectie Kunst in de Stad aangetrokken. Met zijn aantreden ontstond een meer inhoudelijke, specifieke en thematische invulling. Ook werd besloten jaarlijks geen twee maar slechts één kunstenaar uit te nodigen. Less is more want specificeren betekent ook meer aandacht per situatie. Saelemakers muntte het begrip ‘Publiek Figuur’ zoals het sokkelproject 2.0 vanaf dat moment wordt genoemd. Deze titel verwijst niet alleen naar de figuren op de sokkel, maar ook naar de kunstenaars; zij zijn ook publieke figuren die hun werk delen met de bewoners en bezoekers van de stad. De term ‘figuur’ verwijst ook naar figuratie, maar kan zowel abstract als figuratief ingevuld worden door de kunstenaar.
De kunstenaars – tot nu toe: Tramaine de Senna in 2020-2021, Goshka Macuga in 2021-2022, en Mekhitar Garabedian in 2022-2023 – zijn door Saelemakers persoonlijk uitgenodigd op basis van hun oeuvre dat qua vorm en/of inhoud aansluit bij het kader: representatie in de publieke ruimte en beeldhouwkunst. Tramaine de Senna en Mekhitar Garabedian wonen beiden in Antwerpen, Goshka Macuga is de eerste niet-lokale kunstenaar in de reeks.
Publiek Figuur past als serie in de ambitie om met Kunst in de Stad in te zetten op artistieke kwaliteit en experiment. Werk dat binnen het kader van het Publiek Figuur project wordt aangekocht, krijgt een nieuwe locatie elders in de stad en daarbij een nieuwe sokkel. Het grote voordeel van op deze manier nieuwe kunstwerken aan de stad toe te voegen is dat er meer vaart kan worden gemaakt bij realisatie van een nieuw beeld, daar het bij aanvang niet de ambitie is om een permanent werk te maken, en het dus een minder intensief proces van toelatingen en draagvlak-creatie vraagt. Omdat de locatie steeds dezelfde is, is er ook weinig technisch studiewerk nodig voorafgaand aan de tijdelijke plaatsing. Saelemakers stelt dat deze aanpak toelaat ook sneller meer artistieke stemmen toe te voegen aan het Kunst in de Stad programma dan wanneer men start met de intentie van een permanente kunstopdracht. In zijn ogen laat een jaarlijkse roulatie zonder vereiste tot permanentie het toe vrijer en experimenteler te werken.
Mekhitar Garabedian
Garabedian werd geboren in 1977 in Aleppo, Syrië. Met zijn werk Import-Export, Friperie koos de kunstenaar niet voor een figuratieve aanpak, maar realiseerde hij een semi-abstracte sculptuur. De volumes die gestapeld zijn op de klassieke stenen sokkel zijn afgietsels van samengeperste balen tweedehandskleding en verwijzen naar het seriële en modulaire karakter van Minimal Art. Tijdens zijn jeugd waren deze balen erg vertrouwd; Garabedians vader runde een internationale exporthandel in tweedehandskleding. Zijn grootvader aan vaders kant was zijn leven lang een voddenhandelaar in Aleppo. Gezien vanuit deze familiegeschiedenis kan dit nieuwe beeld begrepen worden als een ode aan zijn voorvaderen en het werk dat ze deden om hun families te ondersteunen, alsook een ode aan vodden, die het westen exporteert omwille van hun geringe marktwaarde. Naast de persoonlijke lading van het kunstwerk roepen de materiaalkeuze (beton) en de uitvoering (identieke vormen) ook vragen op over de anonieme en onderdrukkende aard van het geglobaliseerde kapitalisme waarin standaardprocessen (lopende band productie, containers) gericht zijn op goedkope materialen en efficiëntie. De parallel met een materiaal als beton: snel, goedkoop en efficiënt en duurzaam ligt dan voor het oprapen. Ook de identieke vorm van de kledingbalen passen binnen de logica van de geglobaliseerde economie. De ironie wil dat er in de markt van tweedehandskleding een ommekeer plaatsvind. Vroeger (in de tijd van de business van de vader van Mekhitar) was tweedehandskledij een afvalproduct van de eerste wereld dat naar de derde wereld afgevoerd werd. Vandaag echter wordt tweedehandskleding opnieuw gemeengoed in de westerse wereld waar duurzaamheid en vintage zich een plaats in het denken van jongeren hebben veroverd.
Goshka Macuga
Het werk Figures of Abscenes waarmee Goshka Macuga tijdens de vorige editie op een geëngageerde manier vorm gaf, is aangekocht. In het voorjaar hopen curator en kunstenaar een geschikte locatie in de stad te hebben gevonden. Macuga brengt een eerbetoon aan vijf bijzondere vrouwen die schitteren door zichtbare afwezigheid in de stedelijke ruimte.
Chantal Akerman, Belgische cinéast en beeldend kunstenaar, Andrée Blouin, pan-Afrikaanse politiek activist en lid van de eerste democratisch verkozen regering van Congo, Patricia De Martelaere, filosoof, hoogleraar en auteur, Marie Popelin, eerste vrouwelijke doctor in de Rechten in België en sleutelfiguur in de internationale vrouwenbeweging en Mathilde Schroyens, eerste vrouwelijke burgemeester van Antwerpen en onderwijshervormer. Macuga gaf de onzichtbaarheid letterlijk een gezicht door een contour van de gezichtsprofielen van deze vrouwen als uitgangspunt te nemen en deze lijntekening af te gieten in rubber. De negatieve portretten die zo ontstaan ‘betekenen’ de ruimte rondom een kolom die het volume vormt waarin de contour van de vrouwengezichten zich aftekent.
Het gestapelde groepsportret verwijst enerzijds naar de hoge mate van afwezigheid van vrouwen in het collectieve geheugen en de publieke verbeelding, en anderzijds naar de vaak onzichtbare aard van intellectuele en artistieke arbeid en innovatie. Ofschoon er in de stad weliswaar veel beelden te zien zijn van religieuze en allegorische vrouwenfiguren vormt dit geëngageerde werk van Macuga een cultureel maatschappijkritisch kantelpunt. Voor het eerst verschijnt in Antwerpen een kunstwerk in de publieke ruimte gewijd aan echte, historische vrouwen en hun verdiensten. Terecht stelt Macuga dat de geschiedenis van vooruitgang, verzet en verandering alleen ten volle geschreven kan worden en in beeld gebracht vanuit een inclusief en solidair perspectief.
Tramaine de Senna
Tramaine de Senna was de eerste exposant in het vernieuwde sokkelproject. Ze gaf vorm aan haar eerste beeld in brons dat geïnspireerd is door vraagstukken over identiteit, trompe-l’oeil sculpturen en popcultuur. De titel Figure of Color verwijst naar de Engelse uitdrukking ‘person of color,’ die in de V.S. gebruikt wordt als term voor niet-witte Amerikaanse burgers. Deze titel laat De Senna niet alleen toe om de politieke dimensie van haar werk aan te halen, maar ook om haar gebruik van kleur als symbolische drager van betekenis en emotie naar voren te schuiven. Net als in haar eerdere werk verkent zij ook nu de mogelijke transformaties en meerduidige manifestaties van lichaam, identiteit en vorm.
Stadspark, 2000 Antwerpen. PUBLIEK FIGUUR sokkel staat nabij de speeltuin en de zijingang van het park aan de Quinten Matsijslei.
Bijschriften:
Tramaine de Serra, Figure of Color
Goshka Macuga, Figures of Abscenes
Mekhitar Garabedian, Import-Export, Friperie