Fucking Hell

woensdag 11 januari 2017 | Blog

Fucking Hell (2008) van het geruchtmakende Britse kunstenaarsduo Jake & Dinos Chapman (Cheltenham 1966, London 1962) vormt dit najaar samen met de hemelse video-installatie Homo Sapiens Sapiens (2005) van de Zwitserse Pippilotti Rist en het videowerk Aeon (2016) van de Nederlandse kunstenaar en filmmaker Gabriel Lester het drieluik Heaven, Hell & Earth dat geïnspireerd is op het werk van Jeroen Bosch. Gabriel Lester tekende voor de bijzondere en evenwichtige enscenering van de tentoonstelling.

Tine van de Weyer

Als een Phoenix

De installatie Fucking Hell ( 1999) van was in 2002 in een eerdere versie als onderdeel van een grote overzichtstentoonstelling te zien in het Groninger Museum. Toen bij een enorme brand in 2004 een groot deel van de kunstverzameling van Charles Saatchi verloren ging was ook het spraakmakende Fucking Hell daarbij. Burn Fucking Hell burn… velen zagen er de hand van God in. Er was twee jaar gewerkt aan de enorme installatie. Typerend voor het Engelse gevoel van understatement was de laconieke reactie van het duo: “Ach, we maken gewoon een nieuwe. Het is maar kunst”. In 2008 verrees Fucking Hell als een Phoenix uit de haar eigen as.

Horror in een kijkdoos

De controversiële installatie omvat een serie van negen miniatuurlandschappen met gruwelijke scènes van rampen en slachtpartijen in even zoveel  enorme vitrinekasten die opgesteld staan in de vorm van een hakenkruis. Daarin tienduizenden figuren die zich al moordend en elkaar belagend naar het leven staan. Slingers van afgehakte hoofden, ongehoorde wreedheden, verkrachtingen, moordpartijen, mensen die gevild worden, onmenselijkheden in zakformaat: de realiteit die via de media vrijwel permanent op ons netvlies verschijnt verbleekt er haast bij. De  dagelijkse werkelijkheid en de verbeelding vormen een ongemakkelijk liaison. Terwijl we wegkijken van de realiteit gruwen we van de verbeelding. De onderkoelde relativering van de horrorwereld van de Chapmans werkt absoluut verontrustend. En toch, het is ontegenzeggelijk waar: het is kunst en dus in wezen volstrekt onschuldig want verbeelding. Het zijn kijkdozen met sadistische beelden die wedijveren met de realityshow van de beeldbuis. Het lijkt alsof de geënsceneerde verbeelding van geweld in het museum bezoekers meer doet huiveren dan de beelden van de dagelijkse werkelijkheid. En dan is het technische knappe van de installatie een welkome vluchtweg.

Kijk: dit is ons leven.

Fucking Hell: de kijker krijgt er maar moeilijk grip op. Niet op wat hij ziet en niet op de context waarin de scenes zich afspelen. De blik verliest zich in talloze afschrikwekkende details. Het maakt onpasselijk. Je wordt murw geslagen. Blasé of onverschillig zelfs: het zal wel, ik geloof het wel. Om vervolgens als een nieuwsgierig kind je neus tegen het glas te duwen om elk haarscherp detail te kunnen waarnemen zonder veel wijzer te worden. Wat is dit ? Ironie? Cynisme ? Is dit spelen met het geweld van IS ? Een gezelschapsspel van mini-nazi’s ? Een parodie op het gevaar dat eeuwig rondwaart: terror ad fundum? Is het koketterie met het geweld? Wat is dat voor een afstoten en aangetrokken worden tegelijkertijd? Waarom kijken naar al deze gemaltraiteerde figuren, de angst in hun ogen, hun verwrongen lichamen omgeven in chaos en waanzin ? De Chapmans zijn ongetwijfeld erfgenamen van Bosch. Bosch duistere visioenen vormen de blauwdruk van wat zij vandaag tonen. Maar anders dan Bosch geven zij geen moralistische boodschap mee maar constateren, leggen de naakte waarheid op tafel. Kijk maar: er staat wat ter staat, geen ontkomen aan. Camouflage helpt niet. Geen verhulling: accepteer maar dat dit onze existentie is. We hebben deze kennis nodig om te weten waar we staan in de wereld en het leven. Dit en niet anders is de mensheid. In een interview verwijzen de Chapmans naar de basis van het Christendom: de moord op de Zoon van God. Daar ligt de sleutel van hoe mensen kennelijk in het leven staan: als je de zoon van je eigen God vermoordt dan is het een gedoemde wereld die gebakerd is in wreedheid en wraak. Kijk daar nou maar niet voor weg en accepteer de naakte waarheid. Mooier kunnen we het niet maken. Kennelijk hebben we de vernietiging nodig en moeten we de dood in de ogen zien om te weten waar we zelf voor staan in het leven. Het is even slikken. Je zou willen dat je het niet hoefde te zien maar je gaat steeds terug omdat je weet dat een ongemakkelijke waarheid in beeld wordt gebracht. En je bent geen struisvogel. Je kijt in de spiegel van de wanhoop en ziet opnieuw het beeld van dat verdronken jochie op een strand wat verder weg waarvan de foto op het netvlies van miljoenen staat. Of de overvolle kapseizende boten met mensen die geen naam hebben maar verworden zijn tot getallen die verdrinken. Dat is de onvoorstelbare werkelijkheid en die spiegel houden zowel Bosch als de Chapmans de kijker voor. Er zijn mensen in mijn omgeving die ik niet durf uit te nodigen om mee te gaan naar Fucking Hell. De verbijstering over het vermeende spel met het leed zou te bedwelmend voor hen zijn. Ze lezen de krant en kijken TV.

De installatie Fucking Hell van Jake & Dinos Chapman is onderdeel van het drieluik HEAVEN, HELL & EARTH van Pipilotti Rist, Jake & Dinos Chapman, Gabriel Lester dat tot 15 januari 2017 te zien is in het Stedelijk Museum in ‘s Hertogenbosch.

Meer blogs

FOOTPRINT

FOOTPRINT op het Halve Zolenpad Spoorlijnen van weleer In vrijwel heel Europa heeft aan het begin van de 20e eeuw de komst van de auto ervoor gezorgd dat de regionale enkelbaans spoorlijnen van weleer zijn opgeheven. Diverse voormalige spoorlijntjes zijn omgevormd tot...

Lees meer

Kookschort Leentje en sloof-Soof

Na het succes met de mondkapjes van kaartjes naar kapjes gebaseerd op klassieke kartonnen treinkaartjes uit de vorige eeuw ontwikkelde TVDW-artproductions tijdens de lockdown in 2021 het kookschort ‘Leentje’ in een oplage van 50 stuks. Daarbij werden zeven bestaande...

Lees meer
Ga toch koken mens!

Ga toch koken mens!

‘Ga toch koken mens,’ voegde wijlen Pim Fortuyn destijds zijn interviewer Wouke van Scherrenburg geërgerd toe. Met dit onversneden 'loop naar de pomp' was er prompt een gevleugelde uitdrukking geboren. Zo gemakkelijk ging dat nog rond de jaren 0. Geen hoger recht dan...

Lees meer